Witamina A

Potocznie nazywamy tak kilka związków organicznych z grupy retinoidów. Inne funkcjonujące nazwy to beta-karoten, retinol, akseroftol i prowitamina A. Jest to witamina rozpuszczalna w tłuszczach. W organizmie jest magazynowana w wątrobie i tkance tłuszczowej od postacią retinolu.

Historia odkrycia

Witamina A jest jedną z najwcześniej odkrytych witamin. Skutki jej niedoboru były nazwane „kurzą ślepotą” lub ślepotą zmierzchową już w starożytności – zarówno w Egipcie, Grecji i Rzymie i słusznie leczone były podaniem do zjedzenia wątroby. Zależność między nieprawidłowym odżywianiem a tą przypadłością została potwierdzona dopiero na przełomie XIX i XX wieku, podczas badań fizjologa Magendie nad zależnością występowania owrzodzeń rogówki i podwyższonej śmiertelności u niedożywionych psów. Witamina A została odkryta w tranie w roku 1913 przez amerykańskich badaczy, Elmera McColluma i Marguerite Davis, zaś obecną nazwę nadano jej dopiero w 1920 roku.

Rola w organizmie

Rola witaminy A w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu jest bardzo duża. Jest związana z narządem wzroku, rozwojem kośćca, prawidłowym wzrostem wielu rodzajów komórek organizmu. To jeden z kluczowych związków budujących odpowiednią odporność w walce z infekcjami poprzez wzmocnienie układu odpornościowego, ochroną nabłonka układu oddechowego przed drobnoustrojami, zapobieganie zakażeniom wirusowym i bakteryjnym. Wpływa na wygląd i utrzymanie prawidłowych funkcji skóry. Ma również działanie przeciwnowotworowe, z jednym wyjątkiem. Według niedawnych badań opublikowanych na łamach "Journal of the National Cancer Institute" palacze i alkoholicy przyjmujący duże dawki beta karotenu byli o 18% bardziej podatni na rozwój nowotworów złośliwych.

Źródła w diecie

Witamina A znajduje się w wielu roślinach. Karotenoidy będące prekursorami witaminy A to barwniki odpowiadające za czerwone, pomarańczowe, różowe i żółte zabarwienie tkanek roślin. Obecne są w dużych ilościach w szpinaku, marchwi, sałacie, dyni, batatach, pomidorach i czerwonej papryce, śliwkach, morelach, brzoskwiniach i wiśniach. Aby przyswoiła się z roślin musi jej towarzyszyć tłuszcz, tłoczony lub w formie pestek lub orzechów. Odzwierzęce źródła witaminy A w pożywieniu to przede wszystkim tłusty nabiał, masło, niektóre tłuste ryby, wątroba i podroby, jajka.

Niedobór

Do grup zagrożonych niedoborem witaminy A należą osoby zestresowane, starsze, pracujące przy komputerze, palacze, alkoholicy i kobiety w ciąży. Witamina A, jako rozpuszczalna w tłuszczach nie przyswaja się dobrze u osób na diecie ograniczającej spożycie tego składnika, są wiec też narażeni na jej niedobór. Suplementacje witaminy A warto skonsultować z lekarzem rodzinnym.

Najbardziej znanym objawem niedoboru retinolu jest kurza ślepota, czyli słabe widzenie po zmroku. Retinol uczestniczy w procesie widzenia – przekształca się w 11-cis-retinal, który łącząc się z opsyną tworzy rodopsynę (purpurę wzrokową), dzięki której pręciki siatkówki oka są wrażliwe na przyćmione światło. Inne częste objawy to: wysychanie rogówki i spojówki oka, wypadanie i łamliwość włosów, sucha szorstka skóra, wysypka, wyprysk, trądzik, kruche i wolno rosnących paznokci, zahamowanie wzrostu.

Hiperwitaminoza

Hiperwitaminoza to zestaw objawówzespół objawów chorobowych wywołany nadmiarem witamin w, dotyczy zwykle witamin rozpuszczalnych w tłuszczach: witaminy A, D, E i K. Nadmierne spożycie witaminy A być niebezpieczne dla zdrowia, ponieważ obciąża wątrobę i może mieć działanie toksyczne. Dlatego przyjmując tran lub inny suplement diety należy przestrzegać dawkowania, zwiększona porcja zamiast pomóc może zaszkodzić.

Nadmiar jej objawia się: ociężałością; bólami głowy, stawów, mięśni; nudnościami, powiększeniem wątroby i zaburzeniem jej pracy, żółtym zabarwieniem skóry; odwapnieniem kości. Może mieć skutek kancerogenny. Powoduje też wady wrodzone u dzieci matek z hiperwitaminozą. Do hiperwitaminozy dochodzi zazwyczaj poprzez długotrwałe przyjmowanie znacznie przekraczających przyjętą normę dawek.

Dawkowanie

Ze względu na negatywne skutki nadmiaru przed rozpoczęciem suplementacji należy skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem. Przyjmując dobrej jakości tran dostarczamy również witaminy A, wtedy dodatkowa suplementacja jest na ogół zbędna. Beta-karoten polecany jest przed opalaniem, utrwala opaleniznę, lecz przede wszytkim chroni skórę przed przebarwieniami posłonecznymi. Witamina A w suplementach dostępna jest zarówno solo lecz często łączona jest z witaminą E lub wraz z witaminą D, E i K jako ADEK. Najczęściej w formie kapsułek lub kropel. Dzienne normy spożycia witaminy A to 700 µg dla kobiet, a dla mężczyzn 900 mikrogramów.

Beta-karoten a retinol

Obecne w roślinach karotenoidy, jak beta-karoten przekształcane są w organizmie w retinol. Aż do roku 2001 niejasne było, jaka ilość dostarczonych karotenoidów odpowiada końcowej ilości retinolu. Wówczas Amerykański Instytut Medyczny wprowadził nową jednostkę nazwaną ekwiwalentem aktywności retinolu (RAE). Według nowej klasyfikacji 1 μg RAE = 1 μg (μg=ug=mikrogram) retinolu, 2 μg β-karotenu w oleju, 12 μg beta-karotenu w diecie lub 24 μg prowitaminy-A karotenoidów α-karotenu, γ -karoten i β-kryptoksantyna.

Źródła:

Shari Lieberman, Nancy Bruning, Real Vitamin and Mineral Book, Avery Publishing Group Inc.,U.S., 2007

Pamiętaj, że powyższa porada nie może zastąpić wizyty u specjalisty. W przypadku jakichkolwiek problemów ze zdrowiem należy skonsultować się z lekarzem.