Ashwagandha (Withania somnifera), zwana także witanią ospałą, żeń-szeniem indyjskim, wiśnią zimową czy śpioszynem lekarskim, należy do rodziny psiankowatych (Solanaceae) – tej samej, w której znajdują się m.in. ziemniaki, pomidory, bakłażany, tytoń szlachetny i mandragora. Roślina ta wywodzi się z tropikalnych i subtropikalnych obszarów Afryki oraz Azji, lecz dziko rośnie również na południu Europy, m.in. w Hiszpanii, Włoszech i Grecji. Tworzy niski krzew z matowymi, lancetowatymi liśćmi; jej dzwonkowate kwiaty przekształcają się w kuliste, czerwono-pomarańczowe owoce. Nazwa „ashwagandha” pochodzi od sanskryckich słów oznaczających „koński zapach”, co odnosi się do charakterystycznego aromatu korzenia.

Zastosowanie w Ajurwedzie

Korzeń i owoce ashwagandhy wykorzystywane są w tradycji ajurwedyjskiej od ponad 6 000 lat. Stosowano ją przy takich dolegliwościach jak gruźlica, artretyzm, infekcje górnych dróg oddechowych czy bielactwo, a także w regulacji snu i cyklu menstruacyjnego. Dzięki zawartości witanolidów, glikowitanolidów, alkaloidów, sitoindozydów i saponin roślina ta klasyfikowana jest jako adaptogen – substancja wspierająca organizm w przystosowaniu się do stresu fizycznego i psychicznego, zwalczająca zmęczenie, opóźniająca procesy starzenia i wspomagająca regenerację.

Działanie przeciwstresowe i przeciwlękowe

Najsilniej udokumentowane są właściwości ashwagandhy obniżające poziom stresu i lęku. Badania na zwierzętach wykazały, że ekstrakty z korzenia zwiększają odporność na stresory (np. zimna kąpiel), wydłużają czas wysiłku i zmniejszają objawy stresu. W porównaniu z lorazepamem, lekiem benzodiazepinowym, ashwagandha osiąga podobne rezultaty w standardowych testach lękowych, jednocześnie nie wywołując typowych dla leków uspokajających działań niepożądanych.

Wpływ na układ nerwowy i zaburzenia snu

Ashwagandha wspiera pamięć i koncentrację – zarówno u dzieci z deficytami poznawczymi, pacjentów po urazach mózgu, osób z demencją, jak i w profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych (Alzheimera, Parkinsona, Creutzfeldta-Jakoba). Wiele prac naukowych sugeruje, że substancje zawarte w roślinie mogą hamować zanik neuronów i wspierać odbudowę synaps. Ponadto, witania ospała działa uspokajająco na osoby z bezsennością, poprawiając jakość zasypiania oraz głębokość snu, bez obserwowanych skutków ubocznych.

Potencjał w terapii nowotworów

Coraz więcej badań wskazuje na przeciwnowotworowe działanie ashwagandhy w odniesieniu do różnych typów raka, m.in. piersi, szyjki macicy, prostaty, jelita grubego czy żołądka. Wyciągi z rośliny nie tylko hamują proliferację komórek nowotworowych, lecz także łagodzą objawy niepożądane chemioterapii i radioterapii, zwłaszcza zmęczenie.

Inne korzyści zdrowotne

Ashwagandha przynosi ulgę osobom z reumatoidalnym zapaleniem stawów, redukując ból, obrzęk i stan zapalny. Wpływa także na metabolizm – obniża poziom glukozy i cholesterolu we krwi, co jest pomocne przy cukrzycy i otyłości. Suplementacja ekstraktem z ashwagandhy u zdrowych ochotników poprawia pojemność płuc oraz ogólną wydolność fizyczną i psychiczną. Dotychczasowe badania potwierdzają bezpieczeństwo stosowania, choć dla uznania za pełnoprawny lek potrzebne są jeszcze badania na większych grupach pacjentów.

Przeciwwskazania do stosowania ekstraktów z korzenia Ashwagandhy

• Ciąża
  Ashwagandha może zwiększać ryzyko poronienia i nie jest zalecana w okresie ciąży. Badania sugerują, że preparaty z witanii ospałej powinny być unika­ne przez kobiety ciężarne
• Laktacja
  Brak wystarczających danych dotyczących bezpieczeństwa stosowania ashwagandhy podczas karmienia piersią; zaleca się powstrzymanie od suplementacji w czasie laktacji
• Dzieci i młodzież (<18 lat)
  Ze względu na brak badań klinicznych w tej grupie wiekowej, stosowanie ashwagandhy nie jest rekomendowane u osób poniżej 18 roku życia
• Choroby autoimmunologiczne
  Adaptogenne właściwości ashwagandhy mogą stymulować układ odpornościowy, co u osób z chorobami autoimmunologicznymi (np. stwardnienie rozsiane, toczeń, reumatoidalne zapalenie stawów) może nasilać objawy choroby
• Zaburzenia funkcji tarczycy
  Ashwagandha wpływa na poziom hormonów tarczycowych; osoby z nadczynnością lub niedoczynnością tarczycy powinny stosować ją wyłącznie pod kontrolą endokrynologa
• Nadciśnienie i choroby sercowo-naczyniowe
  Preparaty z ashwagandhy mogą obniżać ciśnienie krwi. Pacjenci przyjmujący leki hipotensyjne powinni skonsultować suplementację, aby uniknąć nadmiernego spadku ciśnienia
• Leki przeciwcukrzycowe
  Ashwagandha obniża poziom glukozy we krwi – w połączeniu z lekami hipoglikemizującymi może prowadzić do niebezpiecznie niskiego stężenia cukru we krwi
• Leki uspokajające i nasenne
  Działanie sedatywne ashwagandhy może nasilać efekt leków benzodiazepinowych, barbituranów i innych środków o podobnym mechanizmie, prowadząc do nadmiernej senności czy zaburzeń oddechu
• Leki immunosupresyjne
  Ponieważ ashwagandha może wzmacniać odpowiedź immunologiczną, może osłabiać skuteczność leków immunosupresyjnych stosowanych m.in. po przeszczepach i w chorobach autoimmunologicznych
• Przygotowanie do zabiegów chirurgicznych
  Ze względu na potencjalny wpływ na ciśnienie, poziom cukru i działanie uspokajające, zaleca się odstawić ashwagandhę na co najmniej 2 tygodnie przed planowanym zabiegiem
• Choroby wątroby
  Rzadko, ale odnotowano przypadki uszkodzeń wątroby związanych z suplementami zawierającymi ashwagandhę; osoby z chorobami wątroby powinny zachować ostrożność i skonsultować się z hepatologiem przed rozpoczęciem kuracji

Podsumowanie

Ashwagandha to wszechstronny adaptogen, z tradycją sięgającą tysięcy lat w medycynie ajurwedyjskiej, z udokumentowanymi właściwościami przeciwstresowymi, neuroprotekcyjnymi, przeciwnowotworowymi i metabolicznymi. Coraz więcej dowodów naukowych potwierdza jej bezpieczeństwo i skuteczność, choć wciąż potrzebne są szeroko zakrojone badania kliniczne.